Thiếu máu nhược sắc là gì? Tìm hiểu nguyên nhân và cách điều trị bệnh phổ biến

Thiếu máu nhược sắc là một dạng bệnh thiếu máu khá phổ biến, có thể xảy ra ở mọi đối tượng từ trẻ em đến người cao tuổi. Tình trạng nặng có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của người bệnh, tăng nguy cơ mắc các bệnh lý mãn tính khó chữa trị.

Bệnh thiếu máu nhược sắc là gì?

Bệnh thiếu máu được phân thành 3 loại dựa trên tỷ lệ huyết sắc tố (hemoglobin) và lượng hồng cầu trong máu: thiếu máu nhược sắc, thiếu máu đẳng sắc và thiếu máu ưu sắc.

Trong đó, thiếu máu nhược sắc hay còn gọi là thiếu máu nhược sắc hồng cầu nhỏ là trạng thái cơ thể bị suy giảm số lượng huyết sắc trong tế bào, hồng cầu nhạt màu và kích thước biến đổi. Tình trạng này gây ảnh hưởng đến quá trình vận chuyển oxy đến các mô trong cơ thể.

Bệnh nhân được đánh giá với các chỉ số sinh học như sau:

• Lượng huyết sắc tố trung bình thấp hơn 27pg (picogram)
• Nồng độ huyết sắc tố trung bình thấp hơn 280g/l
• Thể tích trung bình của hồng cầu nhỏ hơn 60gl (femtoliter)

Giai đoạn đầu người bệnh sẽ cảm thấy đau đầu, chóng mặt, lười ăn khiến cơ thể suy nhược. Thời gian dài nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách, thiếu máu nhược sắc có thể gây ra các biến chứng về tim mạch nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây thiếu máu nhược sắc hồng cầu nhỏ

Bệnh có thể xuất hiện do triệu chứng của các bệnh lý hoặc các yếu tố khách quan vì chế độ sinh hoạt, môi trường, cụ thể như:

• Triệu chứng các bệnh viêm: Một số căn bệnh như HIV/AIDS, bệnh thận, ung thư, viêm khớp dạng thấp, bệnh Crohn và các bệnh lý ảnh hưởng đến quá trình sản xuất hồng cầu.
• Thiếu hụt vitamin: Để tạo ra đủ lượng tế bào hồng cầu khỏe mạnh, cơ thể cần bổ sung vitamin B12 và Folate. Nếu không được dung nạp đủ hai dưỡng chất dinh dưỡng thiết yếu này, số lượng hồng cầu sẽ bị giảm.
• Thiếu hụt sắt: Sắt giúp nuôi dưỡng tủy xương để tạo ra hemoglobin, khi không đủ lượng sắt, nồng độ hemoglobin không thể sản xuất đủ tế bào hồng cầu cho cơ thể.
• Bệnh lý hệ tiêu hóa: Viêm loét dạ dày, đau dạ dày tá tràng,… gây chảy máu dẫn đến tình trạng thiếu máu và ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ sắt. Đồng thời, các ký sinh như giun móc trong đường ruột tiêu thụ sắt trong cơ thể làm hao hụt lượng sắt.
• Xương tủy bị tổn thương: Các bệnh lý ở tủy xương ảnh hưởng đến việc tạo hemoglobin và xuất huyết, tác động đến hoạt động của hồng cầu.
• Bệnh lý Thalassemia: Tình trạng bệnh xuất hiện do sự bất thường về mặt di truyền bẩm sinh phá hủy lượng lớn hồng cầu, gây thiếu máu.
• Rối loạn huyết sắc tố (hemoglobin): Do ngộ độc Isoniazid, ngộ độc chì, rối loạn chuyển hóa vitamin B6, dùng thuốc Chloramphenicol,…

Triệu chứng và cách chuẩn đoán bệnh thiếu máu nhược sắc

Giai đoạn đầu của bệnh lý thường không xuất hiện triệu chứng bất thường. Đến giai đoạn sau, tình trạng thiếu máu dần dần khiến việc vận chuyển oxy khó khăn hơn. Các mô cơ quan không được cung cấp đủ oxy, lúc này các triệu chứng sẽ rõ ràng hơn. Bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng để chẩn đoán bệnh kết hợp với một số phương pháp chuyên dụng khác.

Triệu chứng

Dấu hiệu thường gặp khi mắc thiếu máu nhược sắc:

• Tóc khô, dễ gãy, bị rụng nhiều.
• Hay khó thở, tim đập mạnh nhanh (hơn 100 nhịp/ phút).
• Viêm lở miệng, sưng lưỡi, nứt nẻ môi.
• Móng chân, móng tay giòn dễ gãy, biến dạng.
• Cơ thể suy nhược, hay mệt mỏi.
• Ù tai, hoa mắt, đau đầu chóng mặt.
• Thần sắc nhợt nhạt, tái xanh, có cảm giác ngứa.
• Rối loạn tiêu hóa, bụng khó chịu, chán ăn, khó tiêu, đầy hơi.
• Thèm những thứ phi thực phẩm như bụi bẩn, cát, giấy,… (hội chứng Pica).

Chẩn đoán

Để chẩn đoán chính xác tình trạng bệnh, bác sĩ sẽ dựa vào các triệu chứng lâm sàng trên để thực hiện các xét nghiệm như đo lường lượng Ferritin, Acid Folic, Vitamin B,… Kết quả xét nghiệm sẽ giúp bác sĩ nhận định đúng được nguyên nhân và mức độ căn bệnh.

Thiếu máu được chia thành 4 cấp độ dựa vào sự thay đổi của huyết sắc tố và tốc độ mất máu:

• Mức độ 4: Hb < 6 g/dl
• Mức độ 3: 6 g/dl ≤ Hb < 8 g/dl
• Mức độ 2: 8 g/dl ≤ Hb < 10 g/dl
• Mức độ 4: 10 g/dl ≤ Hb < 12 g/dl

Phụ thuộc vào mức độ và căn nguyên bệnh mà các phương pháp điều trị sẽ được chỉ định chữa trị phù hợp với thể trạng của các bệnh nhân. Vì vậy bệnh nhân không được tự ý chẩn đoán và áp dụng các biện pháp chữa trị tại nhà.

Thiếu máu nhược sắc có nguy hiểm không?

Người bệnh khi được điều trị đúng cách và phù hợp, tình trạng sẽ dần hồi phục trở về trạng thái bình thường. Tuy nhiên nếu bệnh kéo dài ngày một trầm trọng sẽ gây một số biến chứng nguy hiểm:

• Suy giảm sức đề kháng, hệ miễn dịch và phòng chống bệnh trong cơ thể .
• Thiếu máu nhược sắc hồng cầu nhỏ ở trẻ em có thể khiến trẻ chậm phát triển.
• Nguy cơ cao mắc phải các bệnh lý về tim mạch: suy tim, rối loạn nhịp tim,….
• Dễ mắc các bệnh nhiễm trùng.
• Thiếu máu nhược sắc hồng cầu nhỏ khi mang thai tăng nguy cơ sinh non.

Vì vậy ngay khi cơ thể phát sinh những triệu chứng lâm sàng trên, bệnh nhân ngay lập tức liên hệ với bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán chính xác. Nếu không được điều trị đúng cách và kịp thời, bệnh sẽ có ảnh hưởng đến sức khỏe, về lâu dài có thể tăng nguy cơ tử vong.

Cách điều trị thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc là gì?

Để cải thiện nhanh tình trạng bệnh nhanh và hiệu quả, quá trình điều trị sẽ kết hợp phương pháp trị liệu y tế và chế độ ăn uống hợp lý.

• Tình trạng thông thường bác sĩ sẽ chỉ định bệnh nhân uống bổ sung sắt.
• Đối với trường hợp nặng, bác sĩ sẽ chẩn đoán thiếu máu nhược sắc do nguyên nhân vì sao để có phương pháp chữa trị đúng cách. Nếu căn nguyên căn bệnh do tình trạng viêm nhiễm, bệnh lý mạn tính,… khiến cơ thể không thể/ khó hấp thụ được sắt. Người bệnh sẽ được chỉ định tiêm hormone hoặc truyền máu đường tĩnh mạch để kích thích sản sinh hồng cầu.
• Mặt khác, căn nguyên căn bệnh do xuất huyết ở đường sinh dục hoặc hệ tiêu hóa, bệnh nhân phải xổ giun, điều trị viêm loét dạ dày hoặc các phương pháp khác để cải thiện tình trạng chảy máu.
• Trên đây là những cách chữa trị phổ biến, tùy chứng trạng ở mỗi bệnh nhân mà bác sĩ sẽ chỉ định biện pháp điều trị phù hợp.

Thiếu máu nhược sắc nên ăn gì, kiêng ăn gì để cải thiện tình trạng bệnh?

Bệnh nhân cần xây dựng chế độ cung cấp dinh dưỡng lành mạnh để cải thiện nhanh tình trạng bệnh, cũng như phòng bệnh. Chế độ ăn uống cần bổ sung các chất sau:

• Acid folic (Folate): Dưỡng chất có khả năng sản xuất hồng cầu khỏe mạnh cho cơ thể. Bệnh nhân có thể bổ sung Acid folic qua các loại trái cây, nước ép hoặc rau cải màu xanh đậm, đậu phộng, đậu xanh,….
• Sắt: Chất dinh dưỡng này đóng vai trò thiết yếu trong cơ thể, có nhiệm vụ vận chuyển oxi và CO2 đến các tế bào của cơ thể, sản xuất huyết sắc tố (hemoglobin). Nguồn cung cấp sắt dồi dào cho cơ thể bao gồm đậu lăng, thịt bò, trái cây sấy khô, ngũ cốc,…
• Vitamin C: Mặc dù không trực tiếp sản xuất hồng cầu nhưng vitamin tăng khả năng hấp thụ sắt nhanh và hiệu quả. Người bệnh có thể cung cấp vitamin C qua bông cải xanh, nước ép cam quýt, trái canh, ót, dâu tây, dưa…
• Vitamin B12: Nhóm thực phẩm giàu dưỡng chất này đến từ sữa, đậu nành, thịt và các sản phẩm ngũ cốc.

Bên cạnh các thực phẩm nên sử dụng, bệnh nhân lưu ý một số thức ăn, đồ uống để hạn chế tình trạng bệnh tiến triển xấu:

• Thực phẩm chứa nhiều tanin: Dưỡng chất tanin hay còn gọi là tannoit, bệnh nhân thiếu máu khi tiêu thụ nhiều lượng tanin sẽ gây phản ứng hóa sinh, gây ức chế quá trình hấp thụ sắt. Tanin có nhiều trong trà đen, trà xanh, rượu nho, cà phê, ngô,…..
• Thức ăn dồi dào canxi: Canxi có thể gây khó khăn trong việc hấp sắt, đông máu dẫn đến tăng nguy cơ tử vong cao nếu bệnh nhân thiếu sắt tiêu thụ quá nhiều. Bệnh nhân nên kiêng ăn quá nhiều: các loại rau như rau dền, cải ngọt ; hải sản như mực, tôm, cua biển; sữa chua, phô mai,…
• Thực phẩm có dưỡng chất gluten: Gluten có khả năng gây tổn thương lên thành rượu khi ngăn cản cơ thể hấp thụ hoạt chất cần thiết sản xuất hồng cầu (axit folic và sắt). Người bệnh nên kiêng ăn mì ống, lúa mì, bánh mì, lúa mạch,….
• Thức ăn chữa axit oxalic: Đây là axit hữu cơ mạnh gấp khoảng 10.000 lần so với axit axetic, phản ứng kết tủa của nó tương đối mạnh. Vì vậy bệnh nhân thiếu máu không được khuyến khích sử dụng khế, rau dầu, củ cải đường, tiêu, cacao,….

Các thông tin hữu ích để điều trị bệnh thiếu máu nhược sắc trên chỉ mang tính chất tham khảo. Bệnh nhân cần được chỉ định phương pháp điều trị phù hợp với tình trạng bệnh và thể trạng của mình.